fotografie

Verchotoerje, Tobolsk en Jekaterinburg in foto's - 2

———————

Van de foto’s die ik gedurende mijn drie weken in Siberië en de Oeral maakte, is dit mijn favoriete. Hij is genomen in Jekaterinburg in de Kerk-op-het-bloed, die is gebouwd op de plek waar ooit het Ipatjev huis stond. In 1918 werden in de kelder van dat huis Nicolaas II en zijn gezin vermoord. Links zijn enige zoon Aleksej en Tatjana, een van de vier dochters. De vrouw hieronder kijkt in dezelfde kerk of de iconen niet eens afgestoft moeten worden. Op haar rode hesje staat de voor mij wat raadselachtige tekst: Honderdste gedenkdag van de heldendaad van het tsarengezin. 1918-2018. Overigens werd bovenstaande foto op Instagram geliked door HH Princess Olga Romanoff. Waar zij zich precies bevindt in de stamboom, weet ik niet.

——————-

De sfeer op straat in Jekaterinburg was een stuk luchtiger dan in die kerk, al was het voor de jongen in het midden van deze foto nog lang niet luchtig genoeg, vermoed ik. Zou dit ‘m ook zijn, hieronder, na weer een zomerdag vol onvervuld verlangen?

———————-

Nog even terug naar de Kerk-op-het-bloed. Ik vond het wat veel van het goede, al die afbeeldingen van de familie. Voordeel is wel dat ik nu de namen van de vier dochters (Olga, Tatjana, Marija, Anastasija) eindelijk in mijn hoofd heb zitten. Dat werd wel een keertje tijd.

———————-

Dat zie je vrij weinig in Rusland, een verkoopster die de tijd voor je neemt. Deze kiosk stond bij de ingang van weer een andere kerk en er werden onder meer producten verkocht van een klooster buiten de stad. Misschien had dat er wat mee te maken.

Rond de Stadsvijver wordt geschaakt en geflaneerd. ‘s Winters ben ik nog niet in Jekaterinburg geweest, maar ik vermoed dat die schakers er dan net zo goed zitten.

———————

Ik ging naar twee begraafplaatsen. Op de Michajlovski begraafplaats bezocht ik het graf van de negen leden van de Djatlov-expeditie, die in 1959 onder raadselachtige omstandigheden om het leven kwamen. Ik schreef er uitgebreid over. Ik had me bij het lezen van de boeken over het mysterie verwant gevoeld met de jongelui, al heb ik in mijn hele leven niet eens één simpele berg beklommen, laat staan eentje in een sneeuwstorm bij min 20. En daar lagen ze dan, op een rare plek, aan de rand van het kerkhof. Vlak achter me reed het verkeer langs. Misschien was hier een oude ingang geweest en was dit indertijd een eerbiedwaardige locatie.

Dan was er ook nog de Sjirokoretsjenski begraafplaats. Daar was het een stuk vrolijker. Een zigeunerfamilie herdacht er de dood van iemand die precies een jaar geleden was overleden. Ik kreeg een borrel en mocht fotograferen, al hoorde ik na een minuut of tien een van de vrouwen mompelen dat het nu wel genoeg was geweest. Ik wenste de familie het beste en zij mij ook.

———————-

Tobolsk stond ook nog op het programma, de stad aan de Irtysj met het enige stenen kremlin aan gene zijde van de Oeral. Ik reisde er uiteraard heen met de trein, die een tijdje stilstond op het station van Tjoemen.

Verchotoerje, Tobolsk en Jekaterinburg in foto's - 1

———————

Het blijft me verbazen: dat ik met mijn meer dan gemiddelde belangstelling voor Rusland het plaatsje Verchotoerje, in de Oeral, nooit eerder had opgemerkt. Ja, het heeft een bescheiden omvang (nog geen negenduizend inwoners), maar het is wel een van de belangrijke centra van de Russisch-Orthodoxe kerk. Daarbij ligt het schitterend aan de rivier de Toera en - ongeveer 300 kilometer ten noorden van Jekaterinburg - is het ook nog eens redelijk eenvoudig bereikbaar. Achter het jongetje, binnen de muren van het kleine Kremlin, is de Drieenheidskerk te zien. Ik was er in begin september, net iets te vroeg voor de mooiste herfstkleuren, maar in de ochtendnevel was het ook niet mis. Hieronder ziet u dezelfde kerk weerspiegeld in de Toera.

Staand op de plek van het jochie boven, met de rug naar het Kremlin, zag ik in de avonduren dit. Het was weekend, niet alleen kachel en oven, maar ook banja’s werden gestookt. En Verchotoerje stookt op hout.


Elektriciteit is er wel in het dorp. En een mooie hangbrug over de Toera, vlak naast het Kremlin. De twee jochies rechts horen er eigenlijk niet bij, die foto is gemaakt in Jekaterinburg, maar hij past hier mooi naast. (Alle foto’s zijn uiteraard aanklikbaar.)

————————

Nog geen negenduizend inwoners dus, en dan zo’n klooster binnen je dorpsgrenzen met zo’n kerk: het Nikolski klooster en de Kruisverheffingskathedraal. Begrijpelijk dat Verchotoerje ook wel het Vaticaan van de Oeral wordt genoemd. Overigens zijn er geen bergen in de directe omgeving, dus hoe kwam ik zo hoog dat ik bovenstaande foto kon nemen? Wel, hadden ze gezegd, je moet de toren van de Drie-eenheidskerk op (die van de twee bovenste foto’s). Moet je in de kerk vragen of het mag. Zo gezegd, zo gedaan. In de kerk vroeg ik aan de vrouw van het winkeltje (kaarsen, icoontjes, engeltjes) of ik de klokkentoren mocht beklimmen. Ogenblikje, zei ze. Ze ging naar achteren en kwam terug met de sleutel. De toegang was buiten om de hoek. Staande onder de klokken fotografeerde ik het klooster aan de overkant van de straat. Op een bordje stond het verzoek om zonder zegening (благословение) de klokken niet te luiden. Ik heb me aan dat verzoek gehouden.

De kerk in Rusland heeft in de vorige eeuw harde klappen gekregen. Veel gebouwen zijn inmiddels gerestaureerd, aan andere wordt nog gewerkt (ook aan de kathedraal hierboven). Aan de Kerk van het Teken (ik hoop dat ik de namen van de kerken steeds goed vertaal) is men nog niet toegekomen. Of ze nog te reden is, weet ik niet.

——————-

De twee foto’s links zijn van een tuin op 50 meter van het kerkelijke bouwval.

————————

————————

En op naar Jekaterinburg:

————————

Wordt vervolgd

(Bij wijze van uitzondering, reclame voor een bedrijf. Aanbevolen in Verchotoerje: Babinov Gastenhuis.)

"Wat een dorst!" En zo voelde ik me toch een beetje thuis in Jekaterinburg.

----------------

De Kerk-op-het-bloed in Jekaterinburg, gebouwd op de plek van het Ipatjev huis

De trein zette zich in beweging, richting Tobolsk. Wat een bevrijding, dit vertrek uit Jekaterinburg. Voelde ik me ooit zo opgelucht bij het afscheid van een Russische stad? En dat terwijl mijn verblijf er zo aardig was begonnen, met een mooie excursie langs gebouwen uit het constructivisme. Daarna was er iets helemaal misgegaan tussen mij en de hoofdstad van de Oeral, waar in 1918 tsaar Nicolaas II en zijn gezin werden vermoord.

Dat zal het toch niet geweest zijn? Dat de geesten van de Romanovs mij in de weg hadden gezeten? Ach nee, het was mijn sombere hotel en het veel te ruime, onpersoonlijke centrum met zijn afzichtelijke nieuwbouw die me terneer hadden gedrukt. Mijn hemel, die opdringerige bouwsels, de horizonvervuiling! En het verkeer … Je wilt oversteken en keurig telt het stoplicht af hoelang je nog moet wachten. 90 seconden is in Jekaterinburg geen uitzondering. Een detail misschien, maar als kleine voetganger ben je niet welkom. En dat constructivisme dan? Ja, mooi, maar tussen de jongere bouwsels oogt het als een onbegrepen gast. 

Wandelend door de stad zag en voelde ik geen band met een ver verleden, alsof Jekaterinburg was losgesneden van zijn geschiedenis. Ik miste die band zelfs daar waar ooit het Ipatjev huis had gestaan, de plek die dankzij de moordlustige Bolsjewieken hoog in de top tien van beroemde plaatsen delict was beland. Het laatste onderkomen van Nicolaas II werd in 1977 met de grond gelijkgemaakt, omdat het een bedevaartsoord van Romanov-aanhangers aan het worden was. En nu staat daar een heel grote kerk, veel te nieuw en veel te glimmend, met eromheen een boel doeken en banieren met Nicolaas, Alexandra en hun kinderen (de namen van de dochters kan ik maar niet onthouden). Ik begrijp de tragedie, maar dit werd zo wel heel nadrukkelijk een 'thema-kerk'.

Er was in de kerk juist tijdens mijn verblijf iets gaande met relikwieën (niet van de Romanovs) die bezocht konden worden. Er stond een enorme rij gelovigen met wie ik - hopelijk wordt het me vergeven - ook al geen band voelde. Al die vrouwen met een hoofddoek - het maakte me er niet vrolijker op. 

--------------

Nou, nog maar wat foto's dan.

Wie het woord 'afzichtelijk' geïllustreerd wil zien ... Rechts het Jeltsin Centrum, met een verrassend goede boekwinkel.

En toen kwam het plots toch nog een beetje goed tussen Jekaterinburg en mij, dankzij deze twee straatmuzikanten. Mijn aandacht ging natuurlijk eerst uit naar de drummer (een collega, zeg maar), die maar één arm leek te hebben. Dat had ik mis, hij gebruikte er eentje om ook iets op een toetsenbord te doen. Ik had me alweer omgedraaid, toen ze een nummer inzetten waar mijn hart een sprongetje van maakte. 

Toen ze uitgespeeld waren, vroeg ik of ze de tekst ook kenden. Nee, die hadden ze nooit gehoord. Ik vertaalde de eerste paar regels en daar werden ze erg vrolijk van. Ik deed een redelijk ruime financiële bijdrage in de doos en liep met iets lichtere tred naar mijn sombere hotel.   

-------------

Over een week brengt mijn reis mij opnieuw naar Jekaterinburg. Dat ik daarnaar uit kijk, kan ik niet zeggen, maar ik zal de stad een nieuwe kans geven. Misschien lukt het me om de toren van het Dinamo-gebouw te beklimmen. Dat zou enorm helpen.  

Het blauw-witte Dinamo gebouw uit 1934, met fijne nieuwbouw erbij. ("Dan doen wij ook zo'n leuk torentje erop", zullen die nieuwbouwers gedacht hebben. Stelletje idioten.)

Trotse melksters en een Wolga-cruise - de laatste serie foto's van professor Hammond.

--------------

Dit moet je natuurlijk nooit doen, een klein kind met zo'n pakje aan een ijsje laten eten. Maar nou ja, het levert wel een mooi plaatje op. Het is een van de bijna drieduizend gedigitaliseerde dia's, gemaakt door de Amerikaanse professor Hammond op zijn reizen door de USSR. Dit is de vijfde aflevering op dit blog over die collectie en ook de laatste - het wordt langzamerhand weer eens tijd voor eigen foto's. Uitleg over de Hammond-collectie is te vinden in de eerdere aflevering, onder meer in de eerste.

De foto hierboven is vermoedelijk gemaakt ergens in de jaren 1956-1958, de locatie is niet bekend. Dat geldt beide ook voor onderstaande foto, één van de meest intrigerende uit de hele verzameling. Het is speculeren, maar volgens mij zien we hier melksters van een kolchoz, die voor het bezoek van de buitenlandse gasten (Hammond maakte zijn reizen niet in z'n eentje) mooie kleren hebben aangetrokken. Dat een van hen toevallig, in de stal, de krant zit te lezen, dat gaat er bij mij niet in. Al met al lijkt het tafereel erg op de georganiseerde foto's die je te pas en te onpas aantrof in Sovjet-kranten. Dat geldt dan weer niet voor de houding van de melksters, die is - tegenover de buitenlanders - bijna uitdagend.    

-----------------

De foto boven is vermoedelijk genomen in 1964. Dat valt af te leiden uit het vaantje links beneden: .... 40 jaar met Lenins ... De volledige leuze luidde: Sinds 40 jaar met Lenins naam. In 1924 werd besloten dat de jeugdbeweging Komsomol voortaan Lenins Komsomol zou heten - en tel daar 40 jaar bij op ... De foto hieronder is wat ouder, die is gemaakt in 1956, 1957 of 1958. 

------------

1956-1958. De Nevski Prospekt in Leningrad - of ik moet me wel heel erg vergissen.  

Leningrad, 1957 (?)

Professor Hammond maakte in 1975 een cruise over de Wolga. Daarbij deed hij in elk geval Wolgograd aan, maar of onderstaande foto daar is genomen? De trap leidt naar het rivierstation, waarachter het cruiseschip te zien is. De tweede foto, is die op dat schip genomen?   

-------------

Twee foto's uit 1975. Op het plastic tasje hierboven staat Bulgaarse expositie.

-----------------

De markt van Riga, 1958.

Van veel foto's is de datum onbekend. Dankzij een oplettende burger weten we in elk geval zeker dat de professor zich op 3 juli 1958 met zijn fototoestel in Riga bevond. 

Akte.

Wij, de ondertekenaars, tweede luitenant Kolosov N. en burger Pajmanov (?) V.I., hebben deze akte opgesteld, omdat burger van de USA Hammond Thomas Taylor zich op 3 juli 1958 om 11.40 uur bevond bij de houten brug aan de kant van de Zadvine en het ponorama (sic) van Oud Riga fotografeerde met zicht op de Oktoberbrug. Burger Hammond Tommas (sic) werd gewaarschuwd dat het verboden is om genoemde brug te fotograferen en hem werd voorgesteld om voor een opname van Oud Riga een geschiktere plek te kiezen waaromtrent deze akte is opgesteld.

Kolosov
Pojmanov 

----------------------------

Deel 1, deel 2, deel 3, deel 4.

Chroesjtsjov op een driewieler en nog vrolijk zwaaiend - de voorlaatste serie Russische dia's van professor Hammond

----------------

Het was de laatste 1 mei-viering van Nikita Chroesjtsjov, althans, als partijleider. Het was in 1964 en een klein half jaar later zou hij terzijde worden geschoven. Dat zal toen, na zijn afzetting (het was vrij kort voor de herdenking van de Revolutie), aardig wat hoofdbrekens hebben opgeleverd bij degenen die moesten zorgen voor alle versieringen van de gebouwen en voor de juiste portretten tijdens de optochten. Een geluk bij een ongeluk was dat de portretten van Leonid Brezjnev, de opvolger van Chroesjtsjov, ongetwijfeld ook al rijk voorradig waren. De twee foto's hier zijn genomen op het Moskouse Manegeplein. Het gebouw waar de zwaaiende Chroesjtsjov aan hangt, is hotel Moskou. 

 

Dit is deel vier in een serie van vijf over de collectie dia's die de Amerikaanse professor Thomas Hammond maakte op zijn reizen door de USSR. Hier zat hij in het Moskouse Leninstadion, ik neem aan op een speciale tribune voor buitenlanders, vlak bij de (nogal Spartaanse) vip-tribune. Welk evenement hier gaande was, weet ik niet. De datering van de kleine 3.000 dia's ontbreekt in veel gevallen, maar deze twee zijn dus in elk geval gemaakt vóór oktober 1964.   

Het Paleisplein in Leningrad, vermoedelijk in 1957. Wie wil zien wat voor discussies de dia's van Hammond her en der losmaken, kan eens kijken op deze site, waar men het niet eens kan worden over het jaartal van bovengenoemde foto. Aan de hand van wisselingen in het politburo kan een redelijke schatting worden gemaakt, maar was het misschien toch 1958?
 

Het Congrespaleis in Moskou tijdens de pauze van een opera of toneelstuk, vermoedelijk in 1964. De collectie van Hammond bevat een groot aantal theaterfoto's. Ze zijn bijna alle van slechte kwaliteit (donker, onscherp), maar ongetwijfeld interessant voor kenners van Russische opera, toneel en klassieke muziek - waartoe ik mijzelf niet reken.
 

Professor Hammond ging regelmatig de stad uit. Te oordelen naar zijn foto's (er zijn vaak reisgenoten op te zien) en afgaand op de restricties voor buitenlanders in zijn tijd, zal dat steeds in gezelschap en onder begeleiding zijn geweest. Locatie en jaartal van de foto hierboven zijn onbekend, maar de letters юс op de vrachtwagen duiden op de provincie Moskou. 

----------------

Moskou, vermoedelijk 1964. Uit andere foto's op dit bewuste rolletje blijkt dat het hier een begrafenis betreft. Na de kerkdienst ging het op weg naar het kerkhof.
 

Deze verkoopster van limonade lijkt het niet op prijs te stellen dat ze wordt gefotografeerd. Ik vraag me voortdurend af bij het bekijken van Hammonds foto's: hoe werd er op hem, duidelijk een buitenlander, gereageerd, met zijn fototoestel? Er wordt volop vrijwillig geposeerd - vooral door kinderen - maar veel vaker lijkt hij snel en onopvallend te werk te willen gaan, wat ik me heel goed kan voorstellen. Zoals hieronder. We zien Hammonds schaduw met fototoestel, dat hij richtte op het smetteloos geklede paar in het midden. Had nou iets meer de tijd genomen, was ze achterna gelopen voor mijn part, dan had het een mooiere foto opgeleverd... Een nóg mooiere, moet ik zeggen, want qua tijdbeeld is deze natuurlijk toch gewoon erg fraai. (Het zal Fazil Iskander toch niet zijn, dacht ik nog even, maar nee, die was ten tijde van deze foto echt een stuk jonger.)   

---------------

Hier bracht Hammond, ongetwijfeld ook weer met een gezelschap, een bezoek aan een school. Zou het tijdens een Engelse les zijn geweest? Vast wel. De lerares lijkt op de bezoekster van een bibliotheek (welke?) hieronder, maar is het niet.  

----------------

De Moskouse paardenrenbaan. Ik verpeelde daar ooit, flink wat jaren later, heel wat geld. Vaders en moeders! Waarschuwt uw kinderen! Lees hoe ik daar op die renbaan het schip inging.

En bij de foto hieronder word ik toch weer een beetje boos op de professor. Had nou vijf stappen vooruit gedaan! Dan was dat paneel beter te zien geweest en ook die kinderwagen. Nou ja. Aardig is dat er twee nummers van National Geographic zijn met een artikel plus foto's van Hammond (september 1959 en maart 1966). Ik zou graag zien welke foto's daarvoor zijn gekozen, maar die nummers zijn online niet zo maar beschikbaar. Verder is opvallend dat een aantal foto's op Russische site zijn gezet, nadat ze ietsje zijn bewerkt. De foto van de portretten op het Leningradse Paleisplein hierboven bijvoorbeeld, die onbewerkt een stuk minder fris en helder is. Hopelijk maakt de University of Virginia, die de dia's in bezit heeft, daar ook nog een keertje werk van.  


Wordt vervolgd

Deel 1, deel 2, deel 3, deel 5.

Kool in Kiev, de vuilste voeten die ik ooit zag en een strafkamp (of toch niet?) in Zagorsk - nieuwe dia’s van professor Hammond

----------------

De derde serie gedigitaliseerde dia's van de Amerikaanse professor Thomas Hammond. En opnieuw zitten er beelden tussen waarvan locatie en datum (nog) niet zijn achterhaald. Je mag hopen dat de University of Virginia, waar de kleine drieduizend dia's liggen die Hammond maakte in de Sovjetunie, daar nog eens serieus werk van gaat maken. Of misschien zijn ze daar al mee bezig - dat zou verklaren waarom de collectie online niet te raadplegen is. De foto's die ik selecteerde (zie ook deel 1 en deel 2) heb ik bijeengesprokkeld op meerdere Russische sites. Aardig om daar de pogingen te zien om de beelden van locatie en datum te voorzien. Dat was bij de eerste twee foto's hier niet zo moeilijk. Die waren voorzien van het jaartal 1964 en het mag duidelijk zijn dat Hammond zich hier niet in Leningrad bevond.

------------

Jaroslavl (?), 1964 (?)

Waarna we overschakelen naar voorjaar dan wel zomer. Hieronder wordt gevoetbald op een binnenplaats van de universiteit op de Leninheuvels. Je houdt je hart vast voor die lampen ... En het jaartal? Hammond verbleef in Moskou in 1956, 1958, 1964, 1972 en 1975...


Hammond was ook in Centraal-Azië (1964: Boechara, Tasjkent, Samarkand), maar die foto's laat ik buiten beschouwing - op een paar uitzonderingen na, zoals deze van een voetbalwedstrijd. Ik weet niet welke teams hier tegen elkaar spelen en ook het stadion is mij onbekend. Met enig speurwerk is dat natuurlijk zo te achterhalen en (oudere) inwoners van de stad in kwestie herkennen het stadion ongetwijfeld meteen.   

-------------

Over de locatie van bovenstaande foto heerst onenigheid, maar Kiev krijgt de meeste stemmen. Over de markt hieronder is iedereen het eens: Kiev.

99.jpg

-------------

Waar en wanneer de drie foto's hierboven zijn genomen, weet ik niet. En dat geldt ook voor het tafereel hieronder. Een bijzonder beeld, of althans: ik kan me niet herinneren dat ik in de USSR ooit op straat kaartende vrouwen heb gezien. Een paar vuile voeten trouwens, bij die knul hierboven rechts, om u tegen te zeggen.

-------------

Bij de foto hierboven speelde mijn Russophobe inborst lelijk op. Een strafkamp!, dacht ik meteen. Uit de commentaren van Russen die vertrouwd zijn met de omgeving, begreep ik dat we hier te maken hebben met een broodfabriek in Zagorsk.
Dat is ook de locatie van deze dia:  

Om tot slot weer even terug te keren naar het Rode Plein in de winter.

Bij de foto hierboven dacht ik: die ken ik! Die staat op de omslag van De Russen van Hedrick Smith, het boek dat je in de vroege jaren van mijn studentenloopbaan - we hebben het ongeveer over 1976 - gelezen moest hebben. Maar ik had het mis.  

------------

Wordt vervolgd.
Deel 1, deel 2.

De gespiegelde tattoo op de hand van de bruidegom - en 26 Moskouse types uit de jaren 60

-----------------

Jaartal en locatie van deze foto  zijn mij niet bekend. Hij maakt deel uit van de fascinerende collectie dia’s van Thomas Hammond, de Amerikaanse professor die in de jaren vijftig, zestig en zeventig heel wat afreisde door de Sovjetunie en onderweg fotografeerde dat het een aard had. De dia’s zijn in het bezit van de University of Virginia, die ze gedigitaliseerd heeft. Daarbij is men niet altijd even secuur te werk gegaan – mogelijk een van de redenen waarom de collectie momenteel niet meer in zijn geheel online te bezichtigen is.

Bij een dia heb je altijd de kans dat je hem van de verkeerde kant bekijkt (en digitaliseert) en dat is bij dit bruidspaar gebeurd. Dat heb ik niet zelf ontdekt, die eer komt toe aan een andere blogger. Kijk even naar het stuur van de auto, dat zit aan de verkeerde kant. Hieronder klopt het wel, en dan is meteen ook de tatoeage op de hand van de bruidegom te lezen: ЛЮБИ МЕНЯ КАК Я ТЕБЯ (HOU VAN MIJ ZOALS IK VAN JOU). Ik vind dat niet zo’n vriendelijke boodschap, maar goed, gezien de criminele inslag die veel Russische tatoeages op handen en vingers hebben, denk ik dat de ouders van de bruid, toen zij de woorden hadden ontcijferd, opgelucht adem hebben gehaald. Of zou het juist de bruid zijn geweest – het zal wel niet, maar ik vind het een aardige gedachte ­– die het zinnetje bij wijze van permanente waarschuwing op de hand van haar aanstaande had laten zetten?


In deze tweede aflevering over de dia-collectie van Hammond laat ik verder vooral Moskouse types zien, of althans, types die hij in de straten van Moskou fotografeerde. Net als in het eerste deel valt ook hier op dat de professor regelmatig haastig te werk ging. Niet alles is scherp en ook wil er nog weleens een paar voeten buiten beeld vallen. Wilde hij onopgemerkt blijven? Was hij bang om de politie op zich af te krijgen? Dat overkwam hem in Riga, waar hij door een alerte burger erbij werd gelapt. Het verbaal dat dat opleverde werd door Hammond keurig gefotografeerd, waarover meer in een volgende aflevering. De volgende foto's (alle aanklikbaar) zijn uit 1964. 

Gezien de hoed en de camera in de hand van de dame, houd ik het erop dat dit echtpaar links Amerikaans is.


-----------------

 

Wordt vervolgd. 

Deel 1