———————
Het kleine meisje midden op de foto is Jelena Gerinas, zo veel is zeker. De vrouw rechts is dezelfde Jelena, maar dan wat jaren ouder, ook daarover bestaat geen twijfel. Maar die kleine meid links, wie is dat? Heel Rusland kent haar van de plakken chocola, die sinds de jaren zestig onder de naam Aljonka in de winkel liggen.
Jelena’s vader, beroepsfotograaf Aleksandr Gerinas, maakte de middelste foto in 1960, toen ze acht maanden oud was. Zes jaar later was Rode Oktober, fabrikant van zoetigheden, op zoek naar een nieuw wikkel voor een plak chocola die al een tijdje werd verkocht. De fabriek schreef via de krant Avondlijk Moskou een prijsvraag uit. Wie had de leukste kinderfoto? Het moest wel van een meisje zijn, want de naam van de chocola was er al: Aljonka.
Aleksandr Gerinas had eerder een aardig succesje geboekt met de foto van zijn dochtertje. In januari 1962 prijkte zij op de voorpagina van het tijdschrift Gezondheid. Toen hij van de prijsvraag vernam, deed hij mee – en won. En vanaf 1966 lag de plak chocola in de winkels met een nieuw papiertje eromheen. De naam bleef dezelfde: Aljonka. Waarom ooit voor die meisjesnaam was gekozen, is niet bekend.
Jelena Gerinas besloot in 2000 eens te kijken of er nog wat te halen viel bij Rode Oktober. De chocoladefabriek had, zo stelde zij, vele jaren haar beeltenis gebruikt zonder enige vergoeding. Ze spande een rechtszaak aan en eiste 5 miljoen roebel. Gebrek aan juridische kennis – zeker bij een zaak in Rusland – maakt het voor mij lastig om te bepalen of hier auteursrecht, portrecht of beeldrecht in het spel was. Hoe dan ook, de rechter bepaalde dat de peuter op het wikkel de kleine Jelena Gerinas helemaal niet was.
Jelena gooide het negatief van de foto in de strijd, gevonden in het archief van haar vader, en ook andere foto’s van haar als peuter. Verder wees ze op de knoop in de hoofddoek, die volgens haar duidelijk gestrikt was door een linkshandige; haar moeder was links. Het mocht allemaal niet baten. De rechter ging mee in het verweer van Rode Oktober. Misschien had Jelena’s foto wel als uitgangspunt gediend, maar het uiteindelijke portret op het papiertje, gemaakt door een kunstenaar in opdracht van de fabriek, was niet terug te voeren tot één persoon; het was een samenvattend beeld (собирательный образ) geworden.
Rode Oktober – ook niet van gisteren – gebruikt de term ‘samenvattend beeld’ tot op heden op de eigen site, waar de geschiedenis van de Aljonka-chocola wordt beschreven. De fabriek distantieert zich voor alle zekerheid nog wat meer van Jelena Gerinas, door te zeggen dat de kunstenaar zich had laten inspireren door zijn eigen kleine dochter (en dus niet door de foto van Jelena).
Dat Jelena bot ving bij de rechter, weerhield andere vrouwen er niet van om zich ook op te werpen als de echte Aljonka. Of misschien zagen zij juist hun kans schoon. Ik kwam drie pretendenten tegen: eentje uit Brjansk, eentje uit Saratov en eentje uit Tsjita. Niemand neemt hen serieus.