Het lijkt even ingewikkeld, maar dat valt reuze mee: ik ging dertig jaar terug in de tijd dankzij de Komsomolskaja Pravda, die op 1 januari 1960 vijftig jaar vooruitblikte.
Dertig jaar geleden spelde ik kranten uit de Sovjetunie, die opgetast lagen in zware folianten op de zolder van het Oost-Europa Instituut in hartje Amsterdam. Dat gebeurde veelal onder de spiedende blik van dr. Marius Broekmeyer – wee je gebeente als je een nog niet ingebonden krant leek te gaan terugleggen op de verkeerde stapel! Zag Broekmeyer (van wie ik vermoedde dat hij alle ooit in de Sovjetunie verschenen kranten uit zijn hoofd kende) dat je behoedzaam met al dat papier omging en het als serieus studiemateriaal behandelde, dan stimuleerde hij je als geen ander.
Goed, de Komsomolskaja Pravda. Op 1 januari 1960 verscheen die krant met een nieuwsjaarsbijlage van vier pagina’s. De datum boven aan die pagina’s: 1 januari 2010. Door middel van gemoedelijke, a-politieke nieuwsberichtjes, reportages en ingezonden brieven werd met een knipoog de toekomst voorspeld.
In 2010, aldus de bijlage uit 1960, is het verschil tussen mijn en dijn verdwenen, is er overvloed aan alles, zijn auto’s er om te delen en gaan in Moskou de deuren niet meer op slot. Er wordt geen sterkedrank meer gedronken. De wetenschap heeft flinke stappen gemaakt (al is het nog niet gelukt om een mammoet tot leven te wekken) en de ruimte is allang veroverd. Op een maan van mars is in een bibliotheek een boek aangetroffen met de titel: “Is er leven op Aarde”?
In een internaat in Zagorsk is een reünie gehouden met oud-bewoners die inmiddels 100 jaar zijn. Ze winnen een potje basketbal van de jeugdige bewoners van dat moment en sluiten de vrolijke dag af met een liedje uit hun jeugd: ‘Hallo, lieve aardappels’. Hier hebt u het (voor de liefhebbers: de tekst staat onder aan dit stukje):
Ook aardig is een ingezonden brief over de explosie bij Toengoes in de Oeral. Dat mysterie (in 1908 deed zich daar een enorme inslag dan wel explosie voor) blijkt in 2010 nog steeds niet opgelost. Dit tot ergernis van de briefschrijvers, die de afgelopen jaren tientallen wetenschappelijke expedities hebben geteld (waaronder twee van de Schrijversbond), alle zonder enig resultaat. Hoog tijd dat het Meteoor Comité van de Academie van Wetenschappen nu eens met een afrondend onderzoek komt! De brief is ondertekend door V. Ivanov en Joe. Klimov en door “nog 198 arbeiders van de chemische fabriek Veertig Jaar Verovering van de Ruimte”.
“Bach leeft eeuwig”, concludeert de krant na een orgelconcert voor 42.000 enthousiaste Moskovieten in de Zonnezaal van het Muziekpaleis. Minder succesvol verliep het optreden van zanger Vasili Bolsjov in Kamnegorsk. Onder de kop Misdadiger gestraft bericht de Komsomolskaja Pravda dat Bolsjov het publiek anderhalf uur had verveeld met liedjes die twintig jaar geleden al niemand meer konden boeien. Nog een geluk voor de zanger dat de ijskastenproductie in de stad op niveau was, waardoor er geen rotte appelen en eieren voorhanden waren. De straf voor Bolsjov: vijf keer achter elkaar luisteren naar opnames van zijn eigen repertoire.
Nog zo'n raadselachtig apparaat
Overmatig alcoholgebruik moet de overheid in 1960 zorgen hebben gebaard. Het is een thema dat in de voorspellende nieuwjaarsbijlage meerder keren voorbijkomt. Zo wordt in 2010 een apparaat opgedoken uit de Zee van Azov, waar niemand raad mee weet: een bak met een spiraalbuisje. Is het abstracte kunst (“die in het midden van de vorige eeuw in een aantal landen een zekere populariteit genoot”)? Iets voor een klysma bij paarden? Etnograaf Joeri Lichvatov komt met een wel heel eigenaardige uitleg: “Dit apparaat werd in de vorige eeuw gebruikt om met suiker, gist en water een bepaald soort drank te bereiden.” Wat dan het doel was van die drank weet Lichvatov ook niet. Een hond krijgt bij wijze van proef een kleine hoeveelheid toegediend van een brouwsel, bereid volgens het door de etnograaf beschreven procédé. Wanneer het beest acht minuten later met een slaperige uitdrukking omvalt, moet ook Lichvatov erkennen dat zijn verklaring onzin is.
Waar worden de kranten van het Oost-Europa Instituut tegenwoordig bewaard? Ik weet het niet. Maar ik geef u op een briefje: de nieuwjaarsbijlage uit de Komsomolskaja Pravda van 1 januari 1960 zit in de betreffende foliant op zijn plek. Met dank aan Marius Broekmeyer.
(De vier pagina’s van de bijlage vindt u hier, aanklikbaar. Een treffend in memoriam van Michiel Krielaars gewijd aan Marius Broekmeyer vindt u hier.).
En hier het aardappellied:
Эх, споемте-ка ребята-(бята-бята-бята)
Жили в лагере мы как-(как-как) ,
И на солнце, как котята-(тята-тята-тята)
Грелись этак, грелись так-(так-так) .
Наши бедные желудки
Были вечно голодны,
И считали мы минутки
До обеденной поры.
Дым костра, углей сиянье,
Серый пепел и зола.. .
дразнит наше обонянье
Дух картошки у костра.
Здравствуй, милая картошка,
Бьем поклон тебе челом, -
Даже дальняя дорожка
Нам с тобою нипочём!
Ах, картошка - объеденье,
Пионеров идеал!
Тот не знает наслажденья,
Кто картошки не едал!